Η Κοιλάδα των Μουσών – η γιορτή των Μουσείων
Οι Μούσες λατρεύονταν σε πολλά μέρη της Ελλάδας: στους Δελφούς λόγω της στενής σχέσης τους με το θεό Απόλλωνα, στην Αθήνα τις τιμούσαν ιδιαίτερα, προς τιμή τους ονόμαζαν μια κορυφή κοντά στην Ακρόπολη “Μουσείον” κι ο Πλάτωνας είχε χτίσει βωμό στο όνομά τους στην Ακαδημία του. Ίχνη της λατρείας τους βρέθηκαν στην Πελοπόννησο, στα νησιά του Αιγαίου και στην Κρήτη καθώς και σε πολλές πόλεις της Μεγάλης Ελλάδας (Ελληνικές αποικίες στην Κάτω Ιταλία και Σικελία). Στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου είχε ιδρυθεί στα χρόνια μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, το «Μουσείο», ένα φημισμένο εκπαιδευτικό ίδρυμα, χώρος μόρφωσης και έρευνας.
Στη Βοιωτία το κέντρο λατρεία τους ήταν η Κοιλάδα των Μουσών, όπου βρισκόταν το άλσος των Μουσών, πλησίον της Άσκρης. Η ιστορία του άλσους άρχισε τον 6ο αιώνα π.Χ. Μεγάλη ακμή γνώρισε τον 3ο αιώνα π.Χ. και μετά, χάρη στη γιορτή των Μουσείων που ιδρύθηκαν και οργανώνονταν κάθε πέντε χρόνια από τους Θεσπιείς στο χώρο αυτό. Ποιητές και μουσικοί από όλη την Ελλάδα έπαιρναν μέρος στους αγώνες. Αγωνίζονταν στη σάλπιγγα, την επική ποίηση, τη ραψωδία, την κιθάρα, τον αυλό, τη σατυρική ποίηση, την υποκριτική τραγωδίας και κωμωδίας. Τα βραβεία ήταν ένα απλό στεφάνι.
Το 2ο και 1ο αιώνα π.Χ. προστέθηκαν ακόμη στον κατάλογο αγώνες εγκωμίων για το Ρωμαίο αυτοκράτορα, ο οποίος χρηματοδοτούσε στο εξής την οργάνωση των γιορτών. Γι’ αυτό ονομάζονταν πλέον «Μεγάλα Καισάρεια» κι όχι Μουσεία, εφόσον πρώτα τιμούσαν τον αυτοκράτορα και μετά τις Μούσες.
Συνήθιζαν οι νικητές αγώνων, για να τιμήσουν τις Μούσες, να αφιερώνουν τα έπαθλά τους, κυρίως τρίποδες, στο ιερό. Ανάμεσά τους ήταν στημένος κι ο τρίποδας του ποιητή Ησιόδου ως ανάμνηση της νίκης του σε μουσικό αγώνα στη Χαλκίδα, καθώς και ο ανδριάντας του. Πολλά αγάλματα που είχαν σχέση με τις Μούσες, διάσημους ποιητές ή μουσικούς ήταν στημένα στο ιερό άλσος των Μουσών.
Λίγα πράγματα έχουν απομείνει στην Κοιλάδα των Μουσών που μαρτυρούν σήμερα το ένδοξο παρελθόν αυτού του τόπου. Το 1883 ο Π. Σταματάκης έκανε την πρώτη ανασκαφή και διαπίστωσε θεμέλια αρχαίου ναΐσκου ή βωμού των Μουσών. Η συστηματική ανασκαφή του χώρου έγινε από τη Γαλλική Σχολή στα έτη 1888 – 1890 κι έφερε στο φως σημαντικά ευρήματα που είχαν σχέση με τις Μούσες και τα Μουσεία όπως:
- το θέατρο, που χρονολογείται από τα τέλη του 3ου αι. π.Χ. Οι θεατές κάθονταν σε υποτυπώδεις σειρές καθισμάτων, σκαμμένες στην πλαγιά του βουνού. Μόνον η πρώτη σειρά των καθισμάτων ήταν μαρμάρινη. Σήμερα σώζεται η σκηνή και το προσκήνιο του θεάτρου, αλλά δύσκολα αναγνωρίζεται όταν κάποιος επισκεφτεί το μέρος αυτό.
- Η μακρά ιωνική στοά, μήκους 96,70μ και προοριζόταν για τη στέγαση αναθημάτων (δώρων). Κατασκευάστηκε περίπου το 3ο π.Χ.
- Ο ναΐσκος ή βωμός των Μουσών. Ήταν ένα ορθογώνιο κτήριο μικρών διαστάσεων
- τα βάθρα των αγαλμάτων των Μουσών.
- Ο τετράγωνος πύργος της Άσκρας του 4ου αιώνα π.Χ. που δεσπόζει από τα βόρεια του ιερού άλσους των Μουσών και βρίσκεται στο ψηλότερο σημείο του δύσβατου λόφου Πυργάκι. Ο πύργος κτίστηκε πιθανότατα από τους Θεσπιείς λίγο πριν το 371 π. Χ. προκειμένου να ελέγχουν έτσι τις κινήσεις των εχθρών τους.
Ο Περιηγητής Μπουκεβίλ, πρόξενος της Αγγλίας στην Ελλάδα, αναφέρει στο βιβλίο του «Ταξίδια στην Ελλάδα: Στ. Ελλάδα – Αττική – Κόρινθος» ότι με διαταγή του Μεγ. Κωνσταντίνου το άλσος των Μουσών καταστράφηκε και τα έργα τέχνης που το κοσμούσαν μεταφέρθηκαν στην Κωνσταντινούπολη. Δυστυχώς αυτά τα έργα τέχνης μετά από 100 χρόνια καταστράφηκαν, το 404 μ.Χ., όταν αυτοκράτορας Αρκάδιος εξόρισε τον πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, Ιωάννη Χρυσόστομο, και το εξαγριωμένο πλήθος έβαλε φωτιά.
Αγάλματα της Κοιλάδας των Μουσών αφαιρέθηκαν από τους Ρωμαίους, χωρίς όμως να υπάρχουν γραπτά στοιχεία. Η λεηλασία συνεχίστηκε και αργότερα, λέγεται ότι το 1660 ο Άγγλος Γουίλερ, ενώ κινούνταν προς Αλίαρτο, τον πρόφτασε καβαλάρης και του είπε ότι το καράβι που είχε στείλει βρισκόταν στην Αλυκή, αρχαία Τίφα, για να φορτώσει τα γλυπτά. Ο Γουίλερ του είπε να τα φορτώσουν αλλά την επόμενη εβδομάδα να στείλουν πάλι καράβι γιατί είχε και άλλα να στείλει.
Οι Ελικώνιες Μούσες είναι γνωστές στα πέρατα του κόσμου, ποιητές, ζωγράφοι, γλύπτες κ.α. «μίλησαν» γι αυτές με τα έργα τους. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι και το πάρκο Μουσών της Ιαπωνίας. « Οι κόρες του Δία και της Μνημοσύνης ταξίδεψαν από τα Πιέρια Όρη, το Ελικώνα και πήγαν σχεδόν εννιάμισι χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά, στα υψίπεδα του Τσιτσίμπου στο νομό Σαϊτάμα της Ευρύτερης Περιοχής του Τόκιο (Πηγή: /www.iefimerida.gr“>iefimerida.gr/ Φωτογραφία: JunkoNagata ©GreeceJapan.com ).
Βασιλική Νιαβή
